Het Limburgs dialect kent vele varianten. Woorden en uitspraak kunnen van dorp tot dorp verschillen. En in de steden kunnen zelfs de wijken nog onderling van elkaar verschillen! Vandaag wil ik daarom inzoomen op een bijzondere variant van het Roermonds: het sjabbe-Remunjs. Ik zat in Roermond op de middelbare school, en daar had deze variant van het Roermonds/Limburgs dialect een soort cult-status.

Iedereen in Roermond en omgeving kan zijn uitspraak van het dialect wel een draai geven om het als sjabbe-Remunjs te laten klinken. Een aantal woorden zijn ook vrij algemeen bekend, maar dat is slechts het topje van de ijsberg… Ik neem jullie mee in de wereld van het sjabbe-Remunjs met een stukje geschiedenis en natuurlijk wat mooie dialectwoorden, én ik leg uit wat die sjabbe nou eigenlijk zijn…

Wat zijn sjabbe (Roermonds)?

Sjabbe is zo’n woord waarvan ik een hele tijd heb gedacht dat het een algemeen bekend Limburgs woord was. Een dialectspreker uit Panningen had ooit echter géén idee waar ik het over had. Deze week deed ik op Twitter een klein onderzoekje, en ook Zuid-Limburg bleef compleet blanco. Sittard, Heerlen, Maastricht: in al die regionen hadden ze geen idee, tenzij ze toevallig vrienden hebben die grofweg ergens tussen Reuver en Echt wonen. Aan de andere kant van de Maas blijkt het echter ook niet volledig onbekend: iemand uit Nunhem kende het wel. In Belgisch-Limburg had men echter weer geen idee.

Oké, ik dwaal af. Terug naar het antwoord op de belangrijke vraag! Sjabbe (enkelvoud sjab) zijn een bepaald volkje van lager aanzien. Niet het type waarvan je ouders willen dat je ermee thuiskomt. “Tuig, schorem, schorremorrie, maar wel een beetje van de aangeboren soort” was een van de mooie definities die ik op Twitter kreeg, net als “Tokkies avant la lettre” (dank aan respectievelijk Octavie en Marieke!) Daarnaast kun je er ook vanuit gaan dat elke woonwagenbewoner tot de categorie sjabbe behoort, maar andersom woont niet elke sjab in een woonwagen. Ik moet bekennen dat ik bij mijn definities sowieso erg op mijn woorden aan het letten ben. Omdat je die sjabbe toch ook zeker niet boos wil maken. Tja. Dat op zich geeft ook weer een mooie indicatie van de richting waarin je dus moet denken, haha!

De definitie komt overeen met wat ze (o.a.) in Sittard krepuul noemen of in Heerlen krau. Wat ik trouwens ook opvallend vond, is dat twee twitteraars die in de omgeving Meerssen/Maastricht wonen aangaven wel het woord sjebbetig te kennen, in de betekenis ‘vies’. Ook dat woord is mij als Midden-Limburgse bekend, maar eigenlijk als volkomen logische afgeleide van sjabbe. Want een sjab ziet er sjebbetig uit. Uiteraard is de link met het Engelse shabby ook gauw gelegd.

Over sjabbe-Remunjs en Bargoens

Het echte sjabbe-Remunjs vindt zijn oorsprong in de Roermondse wijk Het Veld, die na de Eerste Wereldoorlog ontstond. Het Roermondse Veld, De Kemp en ook wel de Donderberg zijn de echte volkswijken van Roermond. Daar ligt het sjabbe-gehalte dus ook iets boven het gemiddelde. Als je het sjabbe-Remunjs gaat imiteren, begin je al gauw met jong of mannuh (respectievelijk jongen  – maar ook prima voor vrouwen te gebruiken – en man) achter elke zin te plakken. Dat is echter niet uniek voor het Roermonds. Daarnaast is er een bepaalde manier van het uitspreken van woorden die echt bizar moeilijk schriftelijk is uit te leggen. Terwijl ik hier wat mondgymnastiek zit te doen, kom ik tot de conclusie dat dat in elk geval ook zit in het klein en rond houden van je mond. Aanvullingen en correcties zijn welkom!

Veel woorden uit het sjabbe-Remunjs lijken gevoelsmatig gewoon typisch Limburgs/Roermonds. Een soort oerdialect. Veel jongeren gebruiken ze ook bewust, omdat ze het leuk vinden om die typische woorden te behouden. Maar ze zijn toch iets minder Limburgs dan ze lijken, want het echte sjabbe-Remunjs is vooral gebaseerd op het Bargoens: een soort geheimtaal die in het begin van de twintigste eeuw werd gebruikt door onder andere zwervers/landlopers, rondtrekkende kooplieden, woonwagenbewoners en onderwereldfiguren. Ik durf het weer bijna niet te zeggen, maar ook hier zie ik een link met de sjabbe…

Bargoense woorden in het Roermonds dialect

Een bekende zin in het sjabbe-Remunjs is de volgende:

Sjpan det sjikske mit dae sjmerrie in de murf!

Het werkwoord sjpanne betekent kijken en is de logische Midden-Limburgse vorm van het Bargoense spannen met dezelfde betekenis. Dat sjikske is een meisje of vrouw (vergelijk met chickie, ook wel deer genoemd in het Roermonds). Een sjmerrie is een sigaret, en een murf een mond. De vertaling wordt daarmee: “Kijk dat meisje met die sigaret in de mond!”

Ook het woord kielf, dat al in de vorige aflevering over dialectwoorden voor dieren voorbij kwam, is echt sjabbe-Remunjs (het betekent ‘hond’). Nog zo’n mooi woord is mouze, dat eten betekent. Ook  een woord dat zich al jaren in mijn passieve dialectvocabulaire bevindt zonder dat ik me realiseerde waar het vandaan komt.

Dan zijn er nog aardig wat Bargoense woorden die in heel Roermond en omgeving (en misschien nog wel verder?) gebruikt worden en die ook zeer de moeite waard zijn. Die lijken minder typisch sjabbe-Remunsj, maar dat kan ook komen doordat ze gewoon al vroeg overgenomen zijn door de rest van de stad. Enkele voorbeelden: waus voor gek (als zelfstandig naamwoord: waat unne waus!), sjoepe voor stelen, rufte voor stinken (“bös se weer aan ut rufte?” bijvoorbeeld als iemand scheten laat, of “wat ruf ut hie!”) en tot slot lurrie voor drank. Laat ik dan ook maar afsluiten met een toepasselijke muzikale bijdrage (waarin het woord lurrie voorkomt) van een Roermondse volkszanger afkomstig uit het Roermondse Veld: Big Benny.

Ik ben benieuwd naar de grenzen van de bekendheid van het woord sjabbe, zeker voor Noord-Limburg en de westelijke kant van Midden-Limburg. Leuk als je wil delen waar je vandaan komt en of je het kende! Andere aanvullingen zijn uiteraard ook van harte welkom.