Tja, een betere omschrijving voor de woorden die ik in deze blogpost ga behandelen wist ik niet. Het zijn korte woord(groep)en, maar daardoor absoluut niet minder betekenisvol. Ik vertel je alles over de Limburgse dialectwoorden enne, (och) germ, au wee, auw mök en deh.

Enne?

Het is de ergernis van menig Limburger: de vraag ‘enne?’ naar je hoofd geslingerd krijgen. De remedie is al even irritant: antwoorden met ‘auch enne’. Daar kan naar believen een vraagteken, een uitroepteken, óf natuurlijk allebei aan worden toegevoegd. ‘Enne’ is dé Limburgse manier om iemand te vragen hoe het gaat. Na zo’n hopeloze ‘Enne?’/’Auch enne!’ is het maar afwachten totdat degene met het grootste nieuws (of natuurlijk een simpele ‘rustig aan, woh‘) begint te vertellen over zijn situatie.

Maar enne is breder dan dat. Met een knikje naar een zwangere buik, een kind of een nieuwe auto is het opeens een gebod om je nader te verklaren. Het is een uitroep van verbazing, maar ook vooral een tell me more-oproep.

Och germ!

Deze uitroep is niet uniek voor Limburgers. Ook Brabanders hoor ik (och) germ zeggen. Etymologisch gezien vrij makkelijk te verklaren: och arme wordt och erme, en al samengetrokken krijg je dan (och) germ. Je gebruikt het dus als je medelijden hebt met iemand.

Au wee

Ook au wee gebruik je bij medelijden. Het is grappig hoe wee in het Nederlands in de spreektaal aardig op de achtergrond is geraakt, maar in Limburg nog heel levendig wordt gebruikt. Het zit nog wel in uitdrukkingen als ‘ach en wee’ en ‘wel en wee’ in het Nederlands, maar je hoort een (jonge) Nederlander niet gauw meer ‘wee’ zeggen buiten de context van een bevalling. In de Limburgse spreektaal is het echt nog alomtegenwoordig, en ik zie het ook nog niet snel verdwijnen. Omdat Limburgs de taal van mijn hart is (en vast ook die van veel andere native speakers), zal me zelfs in een Nederlandse omgeving dan ook zomaar een au wee kunnen ontglippen als ik iemand bijvoorbeeld zie vallen. En een herhaaldelijke au wee au wee au wee (ik gebruikte ‘m toevallig nét terwijl ik deze alinea afrondde) is dan weer meer een Limburgse OMG/WTF.

Auw mök

Gerelateerd aan au wee hebben we ook auw mök. Waar au wee (op de laatste betekenis na) bijna altijd op fysieke pijn en medelijden/medeleven duidt, kan auw mök in bredere context worden gebruikt, en het is voor mijn gevoel ook vaak spottender. Even wat voorbeeldcontexten op een rijtje:

• Auw mök, wo bön ich aan begós? – O God, waar ben ik aan begonnen? – als je wenst dat je een fysieke beproeving/een verbouwing/een klus had afgeslagen nu je erachter komt wat het echt inhoudt
• Auw mök, wat un gezeiver – Pff, wat een gezever – als je het gepraat bij een lezing of vergadering behoorlijk zat bent
• Auw mök, kiek dem dao – Jezus, kijk hem daar – als je iemand in een vreemde uitdossing ziet lopen, of als iemand een lompe uitglijder maakt. Maakt iemand echt een harde smak, dan gebruik je eerder au wee, maar als de schade meevalt en iets vooral grappig is, dan wordt het auw mök.

Deh!

Save the best for last: dit is wel mijn favoriete woord uit dit lijstje. Deh heeft namelijk twee redelijk uiteenlopende betekenissen, die op een bepaalde manier tóch weer aan elkaar gelinkt zijn. De eerste deh gebruik je als je iemand iets (aan)geeft. Dat kan zowel in een vriendelijke context/een goed geoliede samenwerking (voor jou! / pak even aan, wil je?) als met een flinke ergernis erachter. In dat laatste geval wil je dat iemand eens eindelijk heel snel iets van je overneemt (het is heet of zwaar), of je besluit iets na een discussie of ruzie meer voor iemands neus te smijten.

De tweede deh is weer een uitroep van verbazing. Vergelijk het dan met een ‘kijk eens aan’ (daar vinden we ook de link met hierboven: ook daar proef je een ‘kijk eens?’). Denk bij deze deh aan grote, positieve verrassingen. Die eeuwige vrijgezel die dan tóch een partner heeft gevonden, iemand die een enorme metamorfose heeft ondergaan of een spontane ontmoeting met iemand die je al jaren niet hebt gezien. In dat geval kan de deh zowel in het begin komen (Nou ja, zeg, wat doe jij nou hier?) als op het einde van het gesprek (Wat leuk dat ik jou weer eens heb gezien). Daarmee lijkt deze deh opeens ook weer op enne, en daarmee is de cirkel weer rond.

Heb je aanvullingen? Ik lees ze graag hieronder!